मुलांमध्ये हिंसक वर्तनाची कारणे, परिणाम, घ्यावयाची काळजी आणि उपाय
**मुलांमध्ये हिंसक वर्तनाची कारणे, परिणाम, घ्यावयाची काळजी आणि उपाय**
मुलांमध्ये हिंसक वर्तनाची अनेक कारणे असू शकतात. यामध्ये पालकत्वापासून ते खाण्यापिण्यापर्यंत जबाबदारी असते. तज्ज्ञांच्या मते, मुलांच्या हिंसक वर्तनाची कारणे कोणती? मुलांमध्ये हिंसक वर्तनाची लक्षणे काय आहेत? हिंसक वर्तन कसे थांबवता येईल? याबाबत पालकांना माहिती असणे गरजेचे आहे.
मुलांमध्ये हिंसक वर्तन
सर्वात पहिले आपण पालक म्हणून मुलांचे हिंसक वर्तन लक्षात आल्यानंतर त्याची वेळीच दखल न घेतल्यास त्याचे गंभीर परिणाम होऊ शकतात हे समजून घेतलेच पाहिजे, असे तज्ज्ञांचे मत आहे. मुलांच्या वयानुसार, त्यांचे हिंसक वर्तन एखाद्याला मारणे, ओरडणे, बोलल्यावर राग येणे, अगदी गुन्हेगारी कृत्येही असू शकते. मुलांच्या संपर्कात आलेले काही घटक त्यांचे हिंसक वर्तन आणखी वाढवू शकतात. कोणत्याही वयात मुलांच्या हिंसक वागणुकीकडे दुर्लक्ष करू नये, असा इशारा तज्ज्ञांनी दिला आहे.
मुलांमध्ये हिंसक वर्तनाची पुढीलप्रमाणे काही चिन्हे मोठ्या प्रमाणावर दिसून येतात ती पुढीलप्रमाणे
– वारंवार राग दाखवणे
– समजावूनही राग येणे
– काहीही समजावून सांगताना वस्तू फेकणे
– पालकांना मारण्यासाठी धावणे
– लोकांबद्दल वाईट बोलणे
– असभ्य भाषा वापरणे
– वाईट सवयी लागणे
– भावंडांबद्दल आपुलकी ठेवू नका
– लढण्याची वृत्ती असणे
– नेहमी उदास राहाणे
– संवेदनशील आणि चिडखोर असणे
– वारंवार उत्तेजीत होणे
आत्ताच आपण बघितलेल्या हिंसक वर्तनाची हिंसक वृत्तीच्या पाठीमागची कारणे शोधण्याचा आपण केलेला प्रयत्न
1) घरातील वातावरणाचा अभाव : पालकांकडून मुलांची योग्य काळजी घेतली जात नाही, त्यामुळे मुलांना घरचे वातावरण मिळत नाही आणि ते हिंसक बनतात.
2) भावनिक आघात किंवा तणाव: कधीकधी, काही क्लेशकारक घटना किंवा तणावामुळे, सतत तणाव असतो, ज्यामुळे मुलांचे वर्तन हिंसक होऊ लागते.
3) मुलांची धमकावणे: मुलांना कोणत्याही प्रकारे धमकावले जात असले तरी त्यांचे वर्तन आक्रमक असू शकते.
4) कौटुंबिक समस्या: जर एखाद्याच्या कुटुंबात हिंसाचार आधीच झाला असेल तर त्याचा मुलांवर वाईट परिणाम होतो आणि नंतर ते हिंसक बनतात.
5) औषधांचे सेवन: दारू आणि इतर चुकीच्या गोष्टींचे सेवन केल्याने मुलांमध्ये आक्रमकता वाढते.
6) हिंसा पाहणे: कधीकधी टीव्हीवर हिंसक कार्यक्रम पाहिल्याने मुलांमध्ये हिंसक वर्तन वाढते.
7) घरात शस्त्रे दिसणे : घरात सतत बंदुका, चाकू इत्यादी दिसल्यानेही मुलांचे वर्तन हिंसक बनते.
8) हिंसक व्हिडिओ गेम खेळणे: तज्ज्ञांचे मत आहे की व्हिडिओ गेम शूट केल्याने मुलांच्या मनावर खूप वाईट परिणाम होतो.
9) मानसिक स्थिती: बर्याच प्रकरणांमध्ये, बायपोलर डिसऑर्डर, चिंता, नैराश्याची प्रकरणे देखील मुलांमध्ये दिसतात. या काही मानसिक आरोग्य स्थिती आहेत ज्यामुळे हिंसक आणि आक्रमक वर्तन वाढू शकते.
१०) ह्या सर्वांच्याया मुळाशी घरात धार्मिक सांस्कृतिक अध्यात्मिक वातावरण नसणे हे असल्याचेही तज्ज्ञांच्या निदर्शनास आले आहे.
मुलाने हिंसक वर्तन केल्यास काय करावे?
जेव्हा जेव्हा पालक किंवा घरातील इतर सदस्यांना त्यांचे मूल किंवा भावंड मूल हिंसक वर्तन करत असल्याचे दिसले तेव्हा त्यांना ताबडतोब मानसिक आरोग्य तज्ञाकडे नेले पाहिजे. व्यावसायिक डॉक्टरांद्वारे उपचार केल्याने त्याच्या वर्तनावर मात करण्यास मदत होऊ शकते. रागावर नियंत्रण ठेवणे, मनाच्या गोष्टी सांगणे, भांडणे करणे, नकारात्मक गोष्टी काढून टाकणे, सकारात्मक गोष्टींचा विचार करणे इत्यादी गोष्टी मानसिक आरोग्य तज्ञांद्वारे मुलांना सांगता येतील. याशिवाय खाली नमूद केलेल्या पद्धती देखील हिंसक वर्तन कमी करण्यास मदत करू शकतात.
– घरातील वातावरण चांगले तयार करणे, घरात धार्मिक सांस्कृतिक अध्यात्मिक वातावरण असणे
– मुलांचे मन जाणून घेणे
– मुलांशी बोलणे आणि समजून घेणे
मुलांच्या समस्यांकडे दुर्लक्ष करू नका
– लैंगिक शिक्षण
– मुलांचे मोबाईल-टॅबलेट तपासणे
– नैसर्गिक ठिकाणी फेरफटका मारणे
– चांगल्या गोष्टी दाखवण्याची प्रेरणा
– पुस्तके वाचण्याची सवय लावा
– मुलांनी चुका केल्यानंतर त्यांच्यावर आक्रमक न होणे
मुलांशी बोलताना आपली भाषा, वर्तणूक एकंदरीत आपला घरातील वावर शांत आनंदी असावा.
एका संशोधनातून असे दिसून आले आहे की, वयाच्या 10 व्या वर्षी मुलांची सोशल मीडियावरील सक्रियता झपाट्याने वाढली आहे. ही मुलं दररोज सुमारे पाच तास सोशल मीडियावर सक्रिय असतात. त्यासाठी दिवसभरात तीन तास तर रात्री दोन तास खर्च होतात.
सोशल मीडियावर ॲक्टिव्ह राहण्याचं प्रमुख कारण म्हणजे लहान मुलं प्रसिद्ध व्यक्तींमुळे प्रभावित होतात आणि सोशल मीडियावरील त्यांच्या फेसबुक आणि इन्स्टाग्राम अकाऊंटला फॉलो करतात. तसेच मुलांना आपले इतर मित्र काय करतात हेही जाणून घ्यायचं असतं आणि सोशल मीडियाच्या माध्यमातून त्यांच्याशी कनेक्ट रहायचं असतं.
अनेकदा गेम खेळण्यासाठीही मुलांकडून स्मार्ट फोनचा वापर केला जात आहे. मुलांना गेम खेळण्याचे व्यसन लागल्यामुळे ते तासनतास फोनवर घालवत असल्याची अनेक प्रकरणं पाहायला मिळत आहेत. कुटुंबातील सदस्यांच्या अनुपस्थित असताना हे प्रकार अधिक घडत आहेत.
सोशल मीडियाचे लागलेले व्यसन मुलांच्या आरोग्यासाठी घातक ठरत आहे. ते वारंवार आपले फेसबूक आणि इन्स्टाग्राम चेक करत असतात. सोशल अकाऊंट वारंवार बघण्याची ही सवय मानसिक स्वास्थ्य बिघडवू शकते
स्मार्ट फोनच्या व्यसनामुळे मुले हिंसक होत असून त्यांच्या झोपेच्या पद्धतीत बिघाड झाला आहे. अनेक मुलं बऱ्याच वेळेस आई-वडिलांपासून लपवूनही सोशल मीडियाचा वापर करत असतात.
इंग्लंडमधील डी मॉन्टफोर्ड युनिव्हर्सिटीमध्ये करण्यात आलेल्या एका संशोधनातून असे दिसून आले आहे की, वयाच्या 10 व्या वर्षी मुलांची सोशल मीडियावरील सक्रियता झपाट्याने वाढली आहे. ही मुलं दररोज सुमारे पाच तास सोशल मीडियावर सक्रिय असतात. त्यासाठी दिवसभरात तीन तास तर रात्री दोन तास खर्च होतात.
सोशल मीडियावर ॲक्टिव्ह राहण्याचं प्रमुख कारण म्हणजे लहान मुलं प्रसिद्ध व्यक्तींमुळे प्रभावित होतात आणि सोशल मीडियावरील त्यांच्या फेसबुक आणि इन्स्टाग्राम अकाऊंटला फॉलो करतात. तसेच मुलांना आपले इतर मित्र काय करतात हेही जाणून घ्यायचं असतं आणि सोशल मीडियाच्या माध्यमातून त्यांच्याशी कनेक्ट रहायचं असतं.
अनेकदा गेम खेळण्यासाठीही मुलांकडून स्मार्ट फोनचा वापर केला जात आहे. मुलांना गेम खेळण्याचे व्यसन लागल्यामुळे ते तासनतास फोनवर घालवत असल्याची अनेक प्रकरणं पाहायला मिळत आहेत. कुटुंबातील सदस्यांच्या अनुपस्थित असताना हे प्रकार अधिक घडत आहेत.
या संशोधनात सहभागी झालेल्या वैज्ञानिकांचे असे म्हणणे आहे की, 10 वर्षांपर्यंतच्या मुलांवर संशोधन करण्यात आले. त्यांच्याकडे स्वत: चा (पर्सनल) फोन होता. जगभरात काय घडत आहे, आपले मित्रमंडळी काय करत आहेत, हे त्या मुलांना सोशल मीडियाद्वारे जाणून घ्यायचे होते.
सोशल मीडियाच्या व्यसनामुळे मुलांच्या मानसिक आरोग्यावरही परिणाम होत आहे. मानसोपचार तज्ज्ञ डॉ. राज कुमार यांच्या मते, मुलं वारंवार आपले फेसबुक आणि इन्स्टाग्राम अकाउंटचे न्यूज फीड तपासतात.
अनेक वेळा तर असे होते की ते दर 10 ते 15 मिनिटांनी हे करत राहतात. सोशल मीडियावरील ही अकाउंट्स पुन्हा पुन्हा बघण्याची ही सवय मानसिक स्वास्थ्य बिघडवू लागते. बऱ्याच प्रकरणांमध्ये, Fear of missing out (FOMO) चा धोकाही वाढतो. ही मुलं सोशल मीडियाच्या जगाकडे वास्तवातील जीवन म्हणून पाहू लागतात.
सोशल मीडियाच्या वापराव्यतिरिक्त मुलांमध्ये गेम खेळण्याचे व्यसनही लक्षणीयरित्या वाढलं आहे. गेल्या काही महिन्यांत देशभरात अशा अनेक घटना घडल्या आहेत की, मोबाईलवर गेम खेळण्यास परवानगी दिली नाही म्हणून मुलाने आपल्या कुटुंबातील एका व्यक्तीची हत्या केली.
तज्ज्ञांच्या सांगण्यानुसार, मोबाईलवरील गेमच्या व्यसनामुळेही मुलांची विचार करण्याची क्षमता कमकुवत होत आहे. अनेकदा मुले खेळाचा भाग म्हणून बाहेरच्या जगाचा विचार करू लागतात आणि स्वतःचा आणि इतरांचाही जीव धोक्यात घालतात. गेम खेळल्यामुळे मुलांमध्ये झोपेचा आजारही होत आहे.
सोशल मीडियाच्या वाढत्या व्यसनामुळे मुलांची शारीरिक हालचाल कमी होत आहे. शाळेतून आल्यानंतर मुलं बहुतांश वेळ फोनवरच घालवतात. शारीरिक हालचालीच्या अभावामुळे मुलांमध्ये लठ्ठपणाची समस्या वाढत आहे. कंबरदुखी आणि थकवा येणे, अशा समस्या मुलांमध्ये दिसून येत आहेत.
या सर्वांमध्ये मुलांमधलं सोशल मीडियाचं वाढतं व्यसन कसं कमी करता येईल, ही गोष्ट सर्वात महत्त्वाची आहे. कारण आतापासूनच हा प्रश्न सोडवण्यासाठी पावले उचलली नाहीत तर भविष्यात हे व्यसन मोठा धोका ठरू शकतो.
याबाबत डॉ. राजकुमार यांनी सांगितले की, हे व्यसन सोडवण्यासाठी पालकांनी मुलांच्या दैनंदिन कामांवर लक्ष ठेवायला हवं. मुलांना अभ्यासाव्यतिरिक्त इतर कामांसाठी फोन किंवा लॅपटॉप देऊ नये.
तसेच त्यांच्या फोन वापराची एक वेळ निश्चित करा. जर तुमच्या मुलांच फोनवर काहीही काम नसेल तर त्यांना त्यापासून दूर ठेवण्याचा प्रयत्न करा.
मुलांना बाहेर खेळण्याची सवय लावा, रोज संध्याकाळी त्यांना मैदानावर किंवा बागेत खेळायला घेऊन जावे. त्याची शारीरिक हालचाल, ॲक्टिव्हिटी वाढली, तर मुलांचा फोनचा वापर आपोआप कमी होत जाईल.
मुलं घरात सोशल मीडियाचा वापर करत असल्याचे तुम्ही पाहिले तर ते बंद करा आणि त्यामुळे होणारे नुकसान, याबद्दल मुलांना मार्गदर्शन करा.
मोकळ्या वेळेत मुलांना काहीतरी नवीन शिकण्याची प्रेरणा द्या. तुम्ही त्यांना डान्स क्लास किंवा स्विमिंगसाठी नेऊ शकता. मुलांना फावल्या वेळात फोनपासून दूर ठेवा आणि त्यांच्याशी बोत रहा. दिवसभर काय केले याबद्दल गप्पा मारा.
 
 
 
Comments
Post a Comment